بررسی سیر دگرگونی بازنمایی زبانی مذهب در آثار محسن مخملباف

عنوان: بررسی سیر دگرگونی بازنمایی زبانی مذهب در آثار محسن مخملباف نام و نام خانوادگی: فاطمه فولادی رشته ی تحصیلی: زبان شناسی همگانی استاد راهنما: دکتر فرهاد ساسانی استاد مشاور: دکتر فریده حق بین تاریخ دفاع: 27/6/1391 چکیده: هر متن می تواند بیان گر افکار و نگرش نویسنده اش باشد؛ نویسنده ای که برخواسته از جامعه است، پس متن ها می توانند افکار و عقاید موجود در جامعه را بازنمایی کنند. مذهب اهمیت ویژه ای در زندگی و فرهنگ ایرانیان دارد، پس بدون شک بازتاب آن را می توان در آثار نویسندگان و هنرمندان جامعه مشاهده کرد. با تحولات سیاسی-اجتماعی جامعه ی ایران در سال های بعد از انقلاب اسلامی، شاهد تغییراتی در باورها و عقاید قشرهای مختلف جامعه هستیم که انعکاس آن را می توان در آثار نویسندگان و هنرمندان به عنوان عضوی از این اجتماع ملاحظه کرد. به نظر می رسد دگرگونی های یادشده در آثار محسن مخملباف بروز آشکارتری دارد. پس در این پژوهش به بررسی سیر دگرگونی بازنمایی زبانی مذهب در 41 نمایش نامه و فیلم نامه از آثار او می پردازیم تا تغییر نگرش مذهبی نویسنده به عنوان عضوی فرهنگی از جامعه ی ایران در طول سال های بعد از انقلاب مشخص شود. فرانقش اندیشگانی و نام گذاری هلیدی، غیریت سازی، مربع ایدئولوژیک ون دایک، چندصدایی و بینامتنیت باختین و ارزش های واژگانی فرکلاف، نظریه ها و ابزارهای تحلیلی ای هستند که ما را در رسیدن به این منظور یاری رساندند. با توجه به تغییر نگرش نویسنده، موضوع آثار و قطب های موجود در آن ها، نمایش نامه ها و فیلم نامه ها را در 9 دوره جای دادیم و سپس به تحلیل آن ها پرداختیم. مخملباف در دوره های ابتدایی، به تبیین مبانی دینی و بویژه اسلام می پردازد و به اسلام در برابر کمونیسم و غرب برتری می بخشد. سپس به مسئله ی فقر و نابسامانی های سیاسی-اجتماعی ایران بعد از انقلاب می رسد. اولین بار در سال 1368 است که عشق وارد آثار مخملباف می شود و درست از همین دوره است که او به تدریج از جانب داری از قطبی خاص فاصله می گیرد و به سمت چندصدایی می رود. کم کم مذهب جنبه ی فرعی پیدا می کند تا جایی که او دیگر هیچ تأکیدی بر دین داری و دین اسلام ندارد و به امور اخلاقی اشاره می کند. بعد از آن، مخملباف با کمی فاصله گرفتن از دین، یک جنبه ی انحرافی آن یعنی تعصب را نکوهش می کند. در پایان، او به فلسفه ی عشق و زندگی می رسد. شخصیت های این دوره، در وجود خدا شک دارند و شاید از دریچه ی تجربه های معنوی جدید در جست وجوی حقیقت اند. واژگان کلیدی: مذهب، باور، نام گذاری، فرانقش اندیشگانی، مربع ایدئولوزیک، چندصدایی، محسن مخملباف